Złoże i kopalnia “ Liczyrzepa “ ( dawniej : “ Rübezahl ”)
„Liczyrzepa” (a właściwie do roku 1945 Rübezahl) to stara kopalnia fluorytu, założona w kowarskiej dzielnicy Podgórze w połowie XIX wieku, w dobie ponownego zainteresowania wydobyciem okolicznych złóż. Wraz z udostępnionym nią złożem “ Liczyrzepa” usytuowana jest na zboczu wzniesienia oddzielającego dolinę Jeleniej Strugi od doliny biegnącej na Przełęcz Kowarską. Znajduje się na północnym stoku góry Sulica, nieopodal pierwszych zabudowań miasta Kowary.
Źródła podają, że kopalnia powstała w 1850 roku jako kopalnia fluorytu po uprzednim odkryciu tu żyły tego minerału. Wydrążono wtedy sztolnię o długości około 50 metrów. Fluoryt, który wydobywano, wywożono do Ciechanowic i w tamtejszej hucie używano jako topnika. Kopalnia funkcjonowała do 1862 roku, po czym wyrobiska porzucono, aby ponownie zainteresować się nimi dopiero po II wojnie światowej już jako wyrobiskami jednej z pierwszych na Dolnym Śląsku kopalni uranu. W 1948 roku w obrębie zwałów kopalni “Liczyrzepa”stwierdzono przejawy mineralizacji uranowej i w związku z tym starą sztolnię ponownie udostępniono, nazwano ją nr 7 i w jej obrębie prowadzono dalsze prace geologiczno- rozpoznawcze, które z przerwami trwały do 1954 roku Główne wyrobiska tej kopalni znajdują się na wschodnim stoku północnego grzbietu góry Sulica, w dolince umiejscowionej po prawej stronie drogi biegnącej od ulicy Podgórze, drogą skierowaną ku Przełęczy Kowarskiej . Miejsce to łatwo zlokalizować po rzucających się w oczy zwałach kopalni.
Tu właśnie skoncentrowane są główne wyrobiska kopalni – sztolnia nr 7 i sztolnia nr 8, oraz szyb nr 2, które rozcinają złoże na 7 poziomów i sięgają do głębokości około 300 m w głąb od powierzchni. Do byłej kopalni “Liczyrzepa” zaliczono także sztolnię nr 9 oraz sztolnię nr 20, których wyloty znajdują się po przeciwnej stronie grzbietu góry Sulica, a dokładniej na jego zachodnim stoku, tuż przy korycie Jeleniej Strugi.
Obszar złoża zbudowany jest z serii łupków krystalicznych, wśród których przeważają odmiany łupków łyszczykowych, kwarcowo – wapiennych, grafitowych oraz wapieni krystalicznych. W mniejszym stopniu występują gnejsy, dajki lamprofirów i łupki amfibolowe. Utwory te silnie sprasowane, tworzą fałdy wyciągnięte w kierunku północno – wschodnim, o stromym upadzie w kierunku południowo – wschodnim.
Łupki łyszczykowe stanowią główny składnik utworów występujących na złożu. Wśród nich można wydzielić różne odmiany, przy czym zawsze przejścia jednej odmiany w drugą są stopniowe i można je zaobserwować nie tylko w pionie, lecz także po rozciągłości. Łupki te składają się głównie z muskowitu, biotytu, kwarcu i skaleni, przy czym kwarc tworzy drobne żyłki, które wraz z całą serią biorą udział w procesach fałdowych Wśród łupków łyszczykowych spotykają się przewarstwienia bogate w chloryt. Wówczas skała przybiera kolor szaro- zielony i składa się głównie z albitu oraz promieniście ułożonych agregatów chlorytu.
Łupki kwarcowo- wapniste charakteryzują się znaczną ilościową przewagą kwarcu i kalcytu nad łyszczykami i tworzą pakiety przejściowe pomiędzy łupkami łyszczykowymi a wapieniami krystalicznymi. Posiadają one jasnoszary kolor, czasami z odcieniem zielonym , z wyraźnie wykształconą łupliwością. Ziarna kalcytu stanowią w nich około 40% całej masy skalnej.
Wapienie krystaliczne (marmury) tworzą pokłady o zmiennej miąższości w granicach 0,5 m do 20 m i występują przeważnie w otoczeniu łupków kwarcowo- wapnistych. Są to drobno- krystaliczne, masywne skały, o jasno różowej barwie, zbudowane z kryształów kalcytu z niewielką ilością kwarcu i innych minerałów akcesorycznych.
Łupki grafitowe występują w formie soczew wśród łupków łyszczykowych, niekiedy kontaktują z łupkami kwarcowo- wapnistymi lub z gnejsami. Są to skały czarne z błyszczącymi płaszczyznami poślizgu, tłuste w dotyku i brudzące palce. Ich miąższość waha się w granicach od drobnych wkładek (20 cm) do pokładów 16 m grubości. Ich ilość wzrasta w południowo- zachodnich częściach złoża.
Spotykane albitofiry są zwykle silnie przesycone pirytem Utwory te przecina naruszenie dyzjunktywne , przebiegające w kierunku północno- wschodnim z upadem w kierunku południowo- wschodnim pod kątem 70-75. Główną strefę tworzy brekcja miąższości 0,5 – 2,0 m z glinką przytarcia miąższości do 3 cm. Brekcja ta jest przesycona kalcytem i fluorytem, przy czym w niektórych miejscach fluoryt tworzy żyłę o zmiennej miąższości od 10 do 40 cm.
Gniazda ciemno-fioletowego fluorytu, z którym związane było okruszcowanie uranowe, występowało rzadko. Przeprowadzona próbna eksploatacja wykazała, że okruszcowanie to nie przedstawiało większej wartości ekonomicznej, Uran występował w formie kalomorficznych skupień smółki w paragenezie z kalcytem i w stosunku do samej żyły fluorytowej był młodszej generacji. Zasobów fluorytu nie obliczono i wyrobiska kopalni “Liczyrzepa “ zlikwidowano. Ogółem w złożu „Liczyrzepa” w latach 1949-1954 wykonano około 6000 m wyrobisk i wydobyto około 420 ton rudy, z której uzyskano niespełna tonę czystego uranu.
Szyb nr 2 – to najważniejsze wyrobisko udostępniające kopalni, jego wylot znajduje się na wysokości około
680m.n.p.m tuż przy dużej hałdzie. Przy szybie znajdują się również ruiny budynku maszyny wyciągowej. Sam szyb miał 240m głębokości i udostępniał trzy główne poziomy wydobywcze na głębokościach -115, -155 i -235m. Wspomniane poziomy tworzą złożoną siatkę wyrobisk rozciągająca się pod północnym grzbietem Sulicy. Dodatkowo na poziomie -155m w poszukiwaniu dalszych partii złoża wykonano przekop pod doliną Kuźniczego Potoku sięgający aż południowych stoków góry Rudnik biegnie on w kierunku północno-wschodnim przecinając linię kolejową w pobliżu zachodniego wlotu tunelu pod Przełęczą Kowarską. Szyb ten nie został zasypany podczas likwidacji kopalni, jeszcze w połowie lat 90-tych był przykryty jedynie płytą żelbetową. Niestety w późniejszym okresie jego wylot obwalił się całkowicie tarasując wejście do kopalni.
Sztolnia nr 8 – znajduje się kilkadziesiąt metrów na wschód od szybu „nr 2” obecnie jej wylot jest zawalony a ślady po nim są słabo widoczne w terenie. Sama sztolnia posiadała bezpośrednie połączenie z pobliskim szybem a dalej śledziła żyłę fluorytową na długości około 125m gdzie stwierdzono obecność gniazd rudy uranowej.
Sztolnia nr 7 – to jedyne dostępne wyrobisko kopalni po wschodniej stronie grzbietu góry Sulica. Jej wyrobiska również śledziły żyłę fluorytową, a łączna ich długość wraz z chodnikami bocznymi wynosi około 1600m. Fotorelacja dostępna tutaj.
Kolejne trzy sztolnie Kopalni znajdują się jak już wspomniano po przeciwnej stronie grzbietu, a dokładniej na jego zachodnim stoku tuż przy korycie Jeleniej Strugi.
Sztolnia nr 20 – jest obecnie całkowicie niedostępnym wyrobiskiem tej kopalni. Była to sztolnia poszukiwawcza, a powstała w celu lepszego rozpoznania budowy geologicznej złoża od strony zachodniej oraz poszukiwania podobnych miejsc okruszcowania jak w głównej części kopalni . Wyrobisko składało się z kierującego się mniej więcej na wschód, w stronę głównych wyrobisk kopalni Liczyrzepa, kilkusetmetrowej długości chodnika udostępniającego i kilku korytarzy badawczych wykonanych na jego końcu.
Sztolnie nr 9 i nr 9a – są ze sobą połączone i posiadają wspólny system wyrobisk. „Sztolnia nr 9” powstała w podobnym celu co „Sztolnia nr 20”. Jednak kiedy nie stwierdzono w tym obszarze obecności rud uranu prace górnicze przerwano, a sztolnię przekazano kowarskiej szkolne górniczej działającej przy kopalni „Wolność”. Wtedy to też z względów bezpieczeństwa wykonano Sztolnie nr 9a jako wyjście ewakuacyjne. Po zamknięciu kopalni i likwidacji szkoły sztolnie stały się z czasem zasadniczą częścią podziemnego ośrodka doświadczalnego Instytutu Górnictwa Politechniki Wrocławskiej, a po zamknięciu inhalatorium radonowego w Sztolni nr 19a urządzono tu obiekt zastępczy.
Jednak z racji niewielkiej obecności radonu w wyrobiskach inhalacje te nie przynosiły zamierzonych rezultatów, cały ośrodek został ostatecznie zlikwidowany w 1993 roku. Przez kolejne lata obiekt stal opustoszały aż do roku 2000, kiedy to prywatna firma urządziła w oparciu o wyrobiska obu sztolni trasę turystyczną, „inhalatorium radonowe” oraz kompleks hotelowy.
Na podstawie:
- Adamski Wł. „Kowarskie kopalnie rud żelaza i uranu”. w Uczniowie Agricoli, Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Górze, Jelenia Góra, 2002
- Adamski Wł. – Złoża i przejawy rudne w obrębie Bloku Karkonoszy po stronie polskiej
- http://www.podziemia.eu/kowary.html
- http://www.podziemia.eu/liczyrzepa.html